علوم آب و خاک

---

به منظور یافتن دوره بحرانی کنترل علف‌های هرز و هم‌چنین بهترین زمان شروع کنترل (زمان استفاده از علف‌کش‌ها) و طول مدت مورد نیاز برای کنترل علف‌های هرز (دوام علف‌کش در خاک) در ذرت دانه‌ای، آزمایش‌های مزرعه‌ای در چهارده تیمار و چهار تکرار، در مناطق کوشکک و باجگاه واقع در استان فارس، در سال 1374 انجام گرفت. تیمارها شامل زمان‌های مختلف شروع وجین علف‌های هرز (20، 30، 40 و 50 روز پس از رویش ذرت) و طول دوره‌های متفاوت وجین علف‌های هرز (دوره‌های 10، 20 و 30 روز) و دو شاهد شامل وجین کامل و حضور کامل علف‌های هرز، در طول دوره رشد ذرت بود.

 در منطقه کوشکک، طول دوره 10 روز وجین علف‌های هرز به طور معنی‌دار عملکرد کمتری نسبت به طول دوره‌های 20 و 30 روز وجین علف‌های هرز داشت، و در منطقه باجگاه طول دوره 10 روز وجین علف‌های هرز به طور معنی‌دار عملکرد کمتری نسبت به طول دوره 30 روز وجین علف‌های هرز نشان داد. زمان شروع وجین علف‌های هرز به تنهایی، در هر دو منطقه آزمایشی معنی‌دار نبود، ولی برهم کنش زمان شروع و طول دوره وجین علف‌های هرز معنی‌دار گردید. در هر دو منطقه آزمایشی، حداقل 20 روز کنترل علف هرز در مراحل اولیه رشد ذرت و علف‌های هرز، و حداقل 30 روز کنترل علف هرز در مراحل پیش از گرده افشانی، برای جلوگیری از کاهش عملکرد کافی به نظر می‌رسد. در هر دو منطقه، به منظور جلوگیری از کاهش سطح برگ ذرت، دوره 20 روز کنترل علف‌های هرز، تا 40 روز پس از رویش ضروری می‌باشد

---

آزمایش‌هایی در زمینه ضدعفونی خاک و کنترل بوته‌میری خیار (Phytophthora drechsleri) با استفاده از پوشش ورقه‌های پلاستیک شفاف و انرژی خورشیدی (آفتاب‌دهی)، و هم‌چنین در تلفیق با کود حیوانی و یا قارچ‌کش متالاکسیل (ریدومیل) در اصفهان انجام یافت. ورقه‌های پلاستیک در گرم‌ترین مدت سال، یعنی تیر و مرداد، به مدت پنج هفته روی خاک کشیده شد و سپس اقدام به کشت خیار پاییزه گردید.

نتایج حاصله نشان داد که دمای خاک در زیر پلاستیک 1±10 درجه سانتی‌گراد نسبت به شاهد افزایش داشته و رطوبت خاک نیز تا82 درصد حفظ گردیده است. درصد بوته‌میری خیار در تیمارهای مذکور به ترتیب به میزان 88، 96 و 95 درصد تقلیل یافت. هم‌چنین، بررسی‌هایی که روی کنترل نماتدهای مولد گره ریشه گونه غالب Meloidogyne javanica با روش مزبور، کود حیوانی و تلفیق هر دو انجام گرفت نشان داد که تعداد کیسه تخم روی ریشه به طور میانگین 50، 57 و 83 درصد به ترتیب در تیمارهای مذکور کاهش یافته، و جمعیت کل نماتدهای انگل نیز به ترتیب 72، 75 و 86 درصد تقلیل داشته، ولی جمعیت کل نماتدهای آزادزی فقط در تیمارهای کود حیوانی و تلفیقی به ترتیب 30 و 53 درصد افزایش یافته است. با مطالعه علف‌های هرز موجود نیز مشخص گردید که همه آنها در زیر پوشش ورقه‌های پلاستیک نابود گردیده، فقط اویارسلام (Cyperus rotundus) و شیرتیغی (Sonchus asper) به ترتیب به میزان 59 و 44 درصد کاهش یافتند.

---

شناسایی فلور هر منطقه نقش بسیار مهمی را در حفظ ذخائر ملی هر کشوری ایفا می‌نماید و به عنوان نقطه آغازین در مطالعات فیلوژنتیکی تکمیلی و بررسی تنوع ژنتیکی مطرح می‌باشد. در طول سال‌های زراعی 1374 و 1375 هر 15 روز یک بار تاکستان‌های دو منطقه اصلی موکاری شده استان مورد بازدید قرار گرفت. نمونه برداری از علف‌های هرز مناطق هم‌زمان با مرحله گل‌دهی آنها آغاز شد و نمونه‌های جمع‌آوری شده با استفاده از منابع علمی و کلکسیون‌های موجود در هرباریوم دانشکده‌های کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان و منابع دیگر در مؤسسه‌های تحقیقاتی استان شناسایی گردید. در منطقه تیران و کرون 84 گونه متعلق به 71 جنس و 26 خانواده، و در منطقه زرین شهر 62 گونه متعلق به 51 جنس و 23 تیره شناسایی شد. غالبیت گونه‌‌ای دو منطقه به ترتیب متعلق به تیره کاسنی (Asteraceae) و تیره گندم (Gramineae) بود. ارزیابی شکل زیستی گیاهان به روش رانکایر نشان داد که تروفیت‌ها با 5/79% و ژئوفیت‌ها با 3/8% فراوان‌ترین اشکال زیستی را در هر دو منطقه تیران و کرون و زرین شهر به خود اختصاص دادند.

---

در روش‌های مرسوم سمپاشی و کودپاشی، معمولاً مقدار زیادی از سموم و کودهای شیمیایی، داخل جویچه‌ها پاشیده می‌شود که توسط آب آبیاری شسته شده و باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی، محیط زیست گیاهان، حیوانات و در نهایت انسان شده و از ارزش غذایی و صادراتی محصولات کشاورزی نیز می‌کاهد. حال اگر بتوان کود و سموم را فقط در قسمت‌های مورد نیاز زمین پاشیده و از پاشش در قسمت‌های غیر ضروری جلوگیری کرد، علاوه بر کاهش مشکلات مذکور، می‌توان با هزینه کمتری عملیات سمپاشی و کودپاشی را انجام داده و با کاهش میزان مصرف آنها، بازده مصرف کود و سم را افزایش داد. در راستای دستیابی به این هدف دستگاه مرکبی که قادر است در مرحله داشت، عملیات کنترل علف‌های هرز (مکانیکی + شیمیایی) را به‌طور هم‌زمان و مناسب انجام دهد مورد ارزیابی قرار گرفت. این دستگاه قادر است سه عمل سمپاشی نواری (قارچ‌کش، حشره‌کش و علف‌کش)، کودکاری نواری (ماکرو و میکرو) و عملیات مکانیکی داشت (مبارزه با علف‌های هرز داخل جویچه‌ها، ترمیم جویچه‌ها و خاک‌دهی پای بوته‌ها با استفاده از کولتیواتور) را هم‌زمان و به‌طور مناسب انجام دهد. نتایج نشان داد که با جایگزینی سمپاشی نواری به‌جای سمپاشی کامل توسط این دستگاه می‌توان مصرف علف‌کش تا میزان 66% کاهش داد.

---

امروزه مشکلات ناشی از مصرف علف کش‌ها باعث شده است تا محققین به‌دنبال روش‌هایی برای کنترل علف‌های هرز باشند که کمتر به کاربرد علف‌کش‌ها وابسته باشد. آزمایشی به‌منظور بررسی تأثیر درازمدت تناوب زراعی، کاربرد کود شیمیایی و علف‌کش روی میزان آلودگی مزرعه چاودار زمستانه به علف‌های هرز و عملکرد دانه چاودار در سال‌های زراعی 1383-1382 و 1384-1383 در مزرعه تحقیقاتی درازمدت دانشگاه علوم کشاورزی تیمیریازوف مسکو انجام شد. در این تحقیق تیمارهای شاهد (عدم کنترل علف های هرز)، کاربرد علف‌کش، کاربرد ترکیب کامل کود شیمیایی (NPK) و کاربرد ترکیب کامل کود شیمیایی به‌علاوه کاربرد علف‌کش در کرت هایی که چاودار از سال 1912 میلادی به‌طور متناوب و یا متوالی کشت می شد، انتخاب گردید. تجزیه‌های آماری نشان داد که تناوب زراعی تراکم و وزن خشک علف‌های هرز چاودار زمستانه را به‌طور معنی داری کاهش داد. کاربرد درازمدت کود شیمیایی تراکم علف‌های هرز را به‌طور معنی داری کاهش داد ولی بر وزن خشک آنها تأثیر معنی‌داری نداشت. تناوب زراعی، کاربرد کود شیمیایی و علف‌کش درصد پوشش سطح زمین توسط چاودار را افزایش و درصد پوشش علف‌های هرز را کاهش داد، به‌طوری که در کشت متوالی درصد پوشش علف‌های هرز در تیمار شاهد 10 درصد و در تیمار کود شیمیایی به‌علاوه علف کش 33/3 درصد بود. نتایج آزمایش نشان داد که با اجرای تناوب زراعی و کاربرد کود کامل می توان بدون استفاده از علف‌کش ضمن کنترل مؤثر علف‌های هرز، حداکثر عملکرد را نیز به‌دست آورد.