ابوالفضل فرجی، حسین حاتم زاده،
جلد ۱۳، شماره ۴۷ - ( ۱-۱۳۸۸ )
چکیده
توسعه کشت دانه‌های روغنی جهت تأمین روغن‌های خوراکی یکی از اهداف مهم کشور در رسیدن به خودکفایی است. بدین منظور یافتن گونه‌هایی از جنس براسیکا که دارای عملکرد بالا بوده و بتوانند با خشکی فصل رویش بهتر مقابله کنند برای مناطق دیم کشور حایز اهمیت فراوان است. این تحقیق از سال ۱۳۸۲ به‌مدت سه سال در ایستگاه تحقیقات کشاورزی (گنبد در گلستان) به‌اجرا در آمد. در این مطالعه تعداد بیست رقم و هیبرید کلزا از سه گونه B. napus، B. rapa و B. juncea گزینش شده از آزمایش‌های مقایسه عملکرد سال‌های قبل، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی به‌صورت کشت پاییزه برای سه سال در شرایط دیم مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد بین سال‌ها و ارقام از نظر صفات تعداد روز تا رسیدگی، تعداد خورجین در بوته، درصد روغن، عملکرد روغن و عملکرد دانه در سطح احتمال ۱% اختلاف معنی‌داری وجود داشت. بیشترین عملکرد دانه در سال دوم (۲۱۰۳ کیلوگرم در هکتار) و سپس سال‌های اول و سوم (به‌ترتیب ۱۷۷۱ و ۱۵۷۵ کیلوگرم در هکتار) به‌دست آمد. ارقام j-۹۸-۱۰۲/۵۱-۵ از گونه B. juncea و Alexandra و B. Comet از گونه بهاره B. napus بیشترین عملکردهای دانه (به‌ترتیب ۲۴۸۴، ۲۳۲۶ و ۲۲۹۰ کیلوگرم در هکتار) را داشتند. تجزیه رگرسیون به‌روش گام به گام مشخص نمود که صفات تعداد خورجین در بوته و درصد روغن اثر مثبت (به‌ترتیب ۵۳/۵۰۸، ۴۸/۹۶) و تعداد روز تا رسیدگی اثر منفی (۶۳/۷۸-) معنی‌داری روی عملکرد دانه داشتند. در تجزیه عامل‌ها چهار عامل استخراج شد. بردار بار عامل‌های مربوط به سه ریشه مشخصه اول نشان داد که سه عامل اول ۷۹۴/۹۸% کل واریانس را توجیه می‌کند، که سهم عوامل اول و دوم وسوم به‌ترتیب ۵۷۵/۴۵% و ۸۱۶/۳۶% و ۴۰۳/۱۶% بود. عامل اول، عامل بهره‌وری (صفات عملکرد دانه و عملکرد روغن از بار عاملی مثبت بالا به‌ترتیب ۹۷۴/۰ و ۹۴۰/۰)، عامل دوم، عامل مخزن (صفت تعداد خورجین در بوته از بار عاملی مثبت بالا به‌ترتیب ۶۸۶/۰)، عامل سوم، عامل سرمایه ثابت گیاه (صفات تعداد روز تا رسیدگی و ارتفاع بوته بار عاملی مثبت بالایی به‌ترتیب ۶۷۲/۰ و ۹۴۴/۰) نام‌گذاری شد. در نهایت ارقام j-۹۸-۱۰۲/۵۱-۵، Alexandra و Comet با داشتن بیشترین عملکردهای دانه و زودرسی، برای منطقه گنبد در شرایط دیم برای کشت پاییزه قابل توصیه هستند. و می‌توان صفت تعداد روز تا رسیدگی کمتر (زودرسی) و تعداد خورجین در بوته را به‌عنوان یک شاخص گزینش در شرایط دیم گنبد معرفی نمود.
